Putevi kulture – secesija je zbornik koji sadrži naučne tekstove iz likovne i primenjene umetnosti, industrijskog dizajna, restauracije i turizma. Može biti putokaz istraživačima za koje je secesija/art nouveau inspirativna epohe koja je u jednom periodu strastveno obuzela Evropu.
Plakat Konferencije
Zbornik naučnih radova Putevi kulture – secesija objavljen je posle istoimene Međunarodne konferencije o secesiji u Subotici, koju je organizovao Gradski muzej i sačinjen je od jedanaest stručnih tekstova iz oblasti likovne i primenjene umetnosti, industrijskog dizajna, restauracije i turizma. Autori tekstova su ponajpre oni koji rade u muzejima na prikupljanju, obradi i prikazu muzejske građe. Tekstovima koji su objavljeni na srpskom, mađarskom i hrvatskom jeziku s rezimeima na engleskom, skreće se pažnja i na važnost javnih zbirki koje sadrže i ovakve segmente materijalne i duhovne baštine. Svaki od radova predstavlja jedinstvenu interpretaciju zasebne teme koja je sa ostalim povezana ovim jedinstvenim stilom, odosno secesijom.
U Gradskoj kući Subotice (primer secesije)
Dr Katalin Geler, istoričarka umetnosti iz Budimpešte, se bavi odnosom slikara i pesnika – Atile Šašija i Geze Čata. Autorka uočava i ističe fenomen saradnje različitih tipova umetnika na prekretnici vekova koji se najčešće ogleda u motivima, simbolici i stilskim karakteristikama. Fokus rada je na mapi crteža Opijumski snovi, koje je Atila Šaši uradio 1909. godine, samo sedam meseci nakon što je Geza Čat objavio svoj tekst Opijum. U radu se skreće pažnja na popularnost opijumskih tema u Evropi tih godina, ali se isto tako navode brojni primeri i dokazi koji potpuno pouzdano svedoče da je tema opijuma u delima dvojice umetnika nastala kao produkt zajedničkih razgovora i druženja. U kontekstu samog zbornika, rad je važan jer su crteži koje je Atila Šaši uradio za Opijumske snove par excellence primeri sececijskog stila, a njegova ovakva delatnost još jedan prilog za primer veza između književnosti i likovne umetnosti.
Cecilia Eine Nađ, istoričarka umetnosti Gradskog muzeja u Gedeleu, je u svom radu je analizirala veze umetničke kolonije Gedelea sa Vojvodinom. U osnovi razmatranja i analize su šest vitraža subotičke Gradske kuće, koje je projektovao Šandor Nađ, jedan od osnivača kolonije. Pored njega, ističu se još nekoliko ličnosti koje su bile povezane sa Vojvodinom, a dolazile su iz Gadelea – ili obrnuto (Arpad Jusah i sestre Fraj iz Sombora, Mariška Undi). Time je autorka otvorila spektar tema za istraživanje na relaciji Vojvodina – Gedele, tj. umetničke kolonije koj je odigrala važnu ulogu u razvoju i širenjeu secesije i primenjene umentosti.
Izložba o secesiji u Muzeju grada Subotice
Sažimajući umetničku delatnost subotičkog umetnika Henrika Acela, dr Olga K. Ninkov, muzejska savetnica Gradskog muzeja u Subotici, prezentuje dvanastogodišnji opus ovog umetnika u Subotici. Henriku Acelu se pored umetničkog rada, pripisuje doprinos razvoju likovne scene u Subotici početkom 20. veka, ali i značaj u osnivanju Više ženske industrijske i Industrijsko-umetničke srednje stručne škole. Pored likovnih umetnosti, Henrik Acel je ostvario dela i u drugim tipovima umetničkog izražavanja, pre svega u primenjenoj umetnosti (jedna njegova kožna povelja iz 1906. se čuva u Muzeju Vojvodine).
O likovnoj i primenjenoj umetnosti u okviru jedne, u ovom slučaju somborske, muzejske zbirke piše istoričarka umetnosti, Zora Šipoš, viši kustos Zavičajne zbirke likovnog odeljenja Gradskog muzeja u Somboru. Autorka se u radu bavi sececijskom zbirkom koja obuhvata likovnu i primenjenu umetnost. Prvo govori o Somboru u periodu javljanja secesije, društvenim i socijalnim prilikama koje su uticale na razvoj ovog stila u gradu. Polazeći iz tih okvira, dalje piše o likovnim i primenjenim delima muzeja, ističući kako primenjenih ima više u odnosu na likovna, zbog akademskog realizma u slikarstvu koji je u tom periodu ipak bio dominantniji od secesije.
Tema rada MA Biljane Crvenković, istoričarke umetnosti i kustosa odseka za keramiku, je takođe u okvirima primenjena umetnosti i odnosi se na porcelan i staklo. Autorka u radu razmatra dela od stakla Muzeja primenjene umetnosti u Beogradu, koja su nastala pod uticajem francuskih radionica stakla, pre svega, radionice Emila Galea i njegovih sledbenika, braće Dom. Emil Gale je jedan od vodeći staklara u Evropi krajem 19. i početkom 20. veka. Njegov art nouveau stil negovala su i braća Dom. Četrdeset predmeta zbirke koji su nastali pod uticajem pomenutih francuskih radionica ili u okviru istih, prema autorki rada ne dokazuju samo razvijenu staklarsku proizvodnju Beograda, već i prisustvo secesije kao stila.
Secesija je svoj put nalazila i do odeće, odnosno kostima. Istoričarka umetnosti Muzeja grada Novog Sada, Ljiljana Lazić, predstavila je rad o ženskom kostimu u periodu oko 1900. godine. Autorka uočava karakteristične elemente sececijskog stila koi su počeli da se primenjuju i pri izradi kostima – dekorativnost, bogat kolorit, izražena linija, kontura… Zbog nedovoljne količine sačuvanog originalnih primera, autorka je u istraživanju i samom radu koristila i onovremene ženske časopise, fotografije i portrete koji su se pokazali kao odlični izvori za stvaranje slike o odevanju žena u Novom Sadu. Pored toga što se u radu vidi kako su novosadske žene početkom 20. veka pratile modu, prikazan je i uticaj secesije na formiranje određenih nosivih komada odnosno aksesoara.
Olga Kovačev Ninkov
Pored odevanja, uticaj secesije da se primetiti i u izradi nameštaja. O proizvodnji nameštaja od savijenog drveta u severozapadnoj Hrvatskoj pisala je Vanja Brdar Mustrapić, istoričarka umetnosti, viši kustos i voditeljica zbirke nameštaja Muzeja za umjetnost i obrt u Zagrebu. U cilju povezivanja proizvodnje nameštaja u Varaždinu sa evropskom proizvodnjom, autorka analizira i obrađuje primere iz zbirke Muzeja za umjetnost i obrt, skrećući pažnju na nekoliko proizvođača nameštaja u Hrvatskoj sa kraja devetnaestog, odnosno početka dvadesetog veka.
O vajaru Edeu Telču, istaknutom subotičkom umetniku medalja početkom 20. veka, pisala je dr Ana Baranji, istoričarka umetnosti i direktor Muzeja za istoriju muzike Instituta muzičkih nauka Filozofsko-naučnog centra Mađarske akademije nauka u Budimpešti. Rad ima za cilj da pokaže kako se izrada medalja, koja se tih godina visoko kotirala u umetničkim centrima Evrope, odvijala u Mađarskoj, odnosno u umetnosti Edea Telča. Francuski stil koji je prema autorki rada obeležio ranu fazu ovog umetnika približava njegov rad evropskom stilu, a elementi secesije su dominantni i lako uočljivi. Saznaje se takođe, da je pored medaljarstva, Telč oko sebe okupljao mlade učenike koje je podučavao ovoj grani umetnosti.
Period prekretnice vekova je period kada se javlja sve veći broj štampanih medija. Subotičke javne i privatne zbirke baštine štampana izdanja koja su stilizovana u duhu secesije. Njima se u svom radu bavila Ljubica Vuković Dulić, istoričarka umetnosti i kustos Gradskog muzeja u Subotici. Autorka je svojim istraživanjem skrenula pažnju na bogatu delatnost štamparstva u Subotici početkom 20. veka. Elemente sececijske umetnosti su najčešće istaknuti umetnici inkorporirali u naslovne strane knjiga, časopisa ili ostalih štampanih zdanja. Time, autorka teksta ova dela ne posmatra samo kao svedočanstva o bogatoj izdavačkoj delatnosti, već kao reprezente umetničkih tokova na teritoriji Subotice.
Subotica – Grad secesije
Značajan segment istorije umetnosti predstavlja restauracija kojoj je takođe posvećena pažnja u ovom zborniku. Naime, rad restauratorke Gradskog muzeja u Subotici, Žužane Korhec Pap, govori o restauraciji sececijskih zidnih slika Antala Sirmanija u Subotici. U pitanju su dve freske, predstave Hristovog vaskrsenja i vaznsenja iz crkve svetog Đorđa, koje je uradio Antal Sirmai, jedan od retih slikara tog vremena rodom iz Subotice. Pored detaljno opisane i kroz vizuelni materijal prikazane restauracije slika, u radu je spomenuto i otkrivanje prvobitne dekoracije enterijera do koje se došlo pomoću probnog čišćenja.
Rad autorke Branke Banjanin, realizatorke turističkog programa Turističke organizacije grada Subotice, na temu je turističkih aktivnosti grada. Kroz ovaj rad su prezentovani planovi, strategije i programi osmišljenih aktivnosti, a istaknut je i značaj Subotice kao centra secesije u regionu.
Zbornik radova Putevi kulture – secesija predstavlja veliki pomak za izučavanje nasleđa secesije na ovim prostorima. Pored toga što je arhitektura, koja i jeste krakteristična za secesiju Subotice, ovaj put izostavljena i akcenat je dat na druge vidove likovnih i primenjenih umetnosti, autori radova su većinom stručnjaci iz muzeja koji se bave obradom i prikupljanjem ovakve muzejske građe i na taj način najbolje mogu da govore o secesiji. Heterogeni karakter tema nudi širok spektar mogućnosti za nova istraživanja i proučavanja u čemu će od pomoći biti i crno-bele, te kolor reprodukcije objavljene u Zborniku, a različito poreklo autora ističe važnost o saradnji stručnjaka sa raznih strana u cilju očuvanja kulturnog nasleđa i što uspešnijih rezultata u istraživanju.
Miomir Milić, dipl. istoričar umetnosti
Izdavač: Gradski muzej Subotice (2014)
Fotografije: Kaća Lazukić Ljubinković, Muzej grada Subotice
POGLEDAJTE VIŠE NA:
https://korzoportal.com/sinagoga-u-subotici
https://korzoportal.com/intervju-viktorija-aladzic