Palmanova je više od popularnih outlet-a i ostalih kupoholičarskih „hramova“ koji su u okolini ovog renesansnog italijanskog grada. Ona je idealni grad-tvrđava u ravnici, sa jasnim analogijama na Podgrađe Petrovaradinske tvrđave. Za razliku od ovog drugog, primer je kako se sa nasleđenim kulturno-istorijskim vrednostima upravlja na savremen način, odnosno kako se koristi ovaj dragoceni resurs baštine. Piše/foto Aleksandar Stanojlović.
Piazza Grande
Grad–tvrđava Palmanova je svetski biser vojne arhitekture i urbanizma. U tlocrtu je odlično očuvan jedinstveni oblik devetostrane zvezde, savršeno simetričan idealan renesansni grad koga je Venecija sagradila da bi se dodatno odbranila od pretećih napada Turaka, slovenskih uskoka i kasnije ekspanzionističkih težnji Habsburgovaca. Početak gradnje je bio 1593. godine, a od 1960. godine se vodi kao nacionalni spomenik Italije.
Arsenal u Palmanovi
Geometrija ovog odlično očuvanog spomenika urbanizma je briljantna, zahvaljujući tvorcu projekta inženjeru Giuliu Savorgnanu i geometrima koji su njegove zamisli sproveli na terenu. Postoje tri kruga utvrđenja. Prva dva su gradili Venecijanci, treći je iz vremena Napoleona. Svi noviji krugovi su poštovali zatečenu geometriju pravilne devetostrane zvezde, sa tri osnovne ose, tri ulazno-izlazna pravca koje su tri glavne ulice, koje nose imena po gradovima ka kojima su pravci usmereni: Borgo Aquileia, Borgo Udine i Borgo Cividale. Po ova tri grada se zovu i tri gradske kapije. Naši i strani turisti najčešće dolaze sa južne strane, sa autostrade A4 Trst-Venecija i ulaze u grad sa Akvilejskog puta, dakle, prolaze kroz kapiju Porta Aquleia. Ostale dve, Porta Udine i Porta Cividale ne zaostaju po lepoti i značaju.
Porta Udine i akvadukt uz pristupni put
Tvrđava u Palmanovi je potpuno demilitarizovana za razliku od Vaserštata u Petrovaradinu koji je još uvek Petrovaradinski Zabranjeni grad. Rovovi, šančevi, revelini i bastioni u Palmanovi su dostupni za posetioce i njihove rekreativne i edukativne aktivnosti. Za ove svrhe je razvijeno nekoliko programa, u zavisnosti od ciljnih starosnih i stručnih grupa. U punom krugu od 360 stepeni moguće je obići celo utvrđenje, prošetati, trčati, ili provozati bajs. Usput, preko niza različitih informativnih tabli, ili digitalnih aplikacija, posetilac na jednostavan način može da dobije dodatne podatke o kulturnoj istoriji tvrđave i grada, o vojnim karakteristikama područja, o hidrotehničkom nasleđu ili o biljnom i životinjskom svetu.
Obeležene pešačke staza kod Porte Aquileia
Tri glavne ulice se sastaju na glavnom trgu Piazza Grande a u geometrijskom središtu kompozicije se nalazi visoki jarbol. Jedinstven je osećaj kada iz jedne tačke u centru imate pogled na šest širokih ulica u krugu od 360 stepeni. Sa ovog mesta moguće je vizuelno kontrolisati gotovo čitav grad. Zanimljiva je i hijerarhija mesta, jer su u prošlosti objekti i sadržaji u centru, oko glavnog trga bili građanskog karaktera, dok su sadržaji ka periferiji, uz bedeme bili vojne namene. Tu se i postavlja pitanje: da li je tvrđava bila u službi grada, ili je civilno naselje bilo u službi tvrđave i vojske. Odgovor je jednostavan, njihova uravnotežena povezanost je uslovila sklad suživota oficira, vojnika, građana i sveštenika, što je kao posledicu imalo građenje skladnog naselja koga su nam generacije iz prošlosti ostavile u nasleđe.
Navikli smo da živimo u ortogonalnom svetu sa dve ose – takve su nam sobe, takvi su nam i gradovi. Međutim, čitava kompozicija Palmanove u obliku zvezde posetioce psihološki testira kako je snalaziti se u gradu sa drugačijom prostornom postavkom. Tokom prve posete radijalne ulice i koncentrični blokovi prave zbrku u glavi, ljudi se izgube, dok se ne naviknu da izađu iz četvorougaonog modula u trougaoni i šestougaoni modul.
Piazza Grande kao poligon za vežbe civilne zaštite
Na glavnom Velikom trgu izloženi su modeli neobičnih naprava od drveta i gvožđa, rekonstruisanih naprava pomoću kojih je tvrđava građena u 16. veku, uz koje su informativne table sa objašnjenjem. Za ovu priliku korišćeni su podaci iz bogato ilustrovane višetomne studije Bonaiuta Lorinija Delle Fortificationi. Ovaj renesansni graditelj je detaljno opisao načine izgradnje bedema i rovova i ispumpavanja viška vode iz kanala, pomoću ovih za to vreme veoma naprednih sprava. Koristeći tada poznate principe fizike, uz pomoć poluge, strme ravni i kotrljajućih sistema, velika količina zemlje i vode je mogla biti premeštena na odgovarajuće mesto, angažujući relativno mali broj ljudi.
Rekonstruisane sprave za zemljane i hidrotehničke radove na tvrđavi
Ove mašine nam dočaravaju tehničke domete i energetsku efikasnost renesansnog čoveka i njegove sposobnosti da razvije odbrambene mehanizme u ravnici. Čitava regija Furlanije i Veneta u niziji je svetski poznata po sposobnosti kontrolisanja nepovoljnih uticaja vode, od antičkih vremena do današnjih dana. Veliki istorijski i savremeni hidrotehnički projekti kontrolisanja vode pomažu stanovnicima da lakše savladaju negativne uticaje vode u venecijanskoj laguni, duž vodotokova koji sa proleća prenose velike vode sa Alpa ka moru ili prilikom izgradnje i održavanja ravničarskih vodenih tvrđava, italijanskih vaserštata.
Bedemi i rovovi u Palmanovi
Svaka analogija Palmanove i Podgrađa Petrovaradinske tvrđave je slučajna ili namerna. Govori nam da postoji jedinstvena filozofija života, rada i odbrane čitavog evropskog prostora od Atlantika do Crnog mora, u dugom vremenskom periodu od renesanse do buržoaskih revolucija u 19. veku. Palmanova danas živi normalnim, savremenim životom i ne dozvoljava da primi ulogu turističke meke, grada muzeja ili ostalih devijacija savremenog doba. Tome u prilog ide i koncentracija velikih šoping centara na periferiji grada, na velikoj raskrsnici auto-puteva ka Veneciji, Austriji i južnoslovenskim zemljama.
PROČITAJTE I: foto-esej-podgrade-petrovaradinske-tvrdave-nedelja, podgrade-petrovaradinske-tvrdave-obnova-fasada, osijek-tvrda-gradovi-tvrdave, foto-esej-vladimir-stojanovic-toledo, vikend-prica-ja-laurencijus-fojthajner, pogled-odozdo-sat-na-petrovaradinskoj-tvrdavi, festival-ulicnih-sviraca-intervencije-u-javnom-prostoru