O kosmopolitskom Trstu i piscima koji su u njemu stvarali. Turistička zajednica italijanske pokrajine Furlanija Julijska Krajina (Friuli Venezia Giulia) sačinila je tematsku šetnju kroz Trst, najveći grad ove regije i posvetila je životima i delima poznatih pisaca koji su za Trst vezani rođenjem ili boravkom. Grad na obali Jadranskog mora, pod Karstom, na osetljivom mestu susreta romanske, germanske i slovenske civilizacije, bio je utočište i prebivalište velikom broju književnika i umetnika, koji su u ovakvom prirodnom i društvenom okruženju stvorili dela specifičnog izraza i snage. Pratimo njihove korake u Trstu, kroz program PromoTurismo FVG. Piše/foto Aleksandar Stanojlović
Informativne pločice koje obeležavaju itinerer
Džejms Džojs (James Joyce). Irski pisac svetskog značaja, jedan od ključnih pisaca prve polovine 20. veka je živeo od 1882. do 1941. godine. Rođen je u Dablinu, umro u Cirihu. U Trstu je živeo u dva maha, od 1904-15. i 1919-20. godine. Ovde je dovršio pisanje dva romana, „Dablinci“ i „Portret umetnika u mladosti“. Takođe je u Trstu napisao proznu poemu „Giacomo Joyce“ i dramu „Izgnanici„. U Trstu je planirao i napisao nekoliko bitnih poglavlja njegovog najpoznatijeg dela „Uliks“ (Ulysses). Džojs se često selio, živeo je u više stanova i kuća. Putem obeleženog itinerera i mobilnih aplikacija moguće je obići sva mesta i rekonstruisati Džojsova dnevna i životna kretanja. Na ruti se nalaze i dve čuvene tršćanske kafane, Caffé San Marco i Caffé degli Specchi, u kojima se Džojs družio sa drugim piscima, Tršćanima ili strancima. Spomenik Džojsu se nalazi na Crvenom mostu – Ponte Rosso poznatom po pijaci robe poput farmerki toliko željenih na prostoru Titove Jugoslavije. Pijaca više ne postoji, pregazilo ju je vreme, ali je ostao lep trg istog imena na kanalu. Na ovoj pjaci (piazza) se nalazila škola u kojoj je Džojs predavao engleski jezik.
Statua Džejmsa Džojsa na Ponte Rosu
Italo Zvevo (Italo Svevo) rođen je u Trstu 1861. godine kao Ettore Schmitz . Bio je jedan od najvažnijih italijanskih pisaca 20. veka i veliki prijatej Džejmsa Džojsa, sa kojim se viđao u pomenutim kafeima Degli Specchi i San Marco. Itinerer Itala Zveva prati mesta gde je književnik živeo i koja je pominjao u svojim romanima Una vita, Senilita ili Conscienza di Zeno. Laganom šetnjom kroz centar možemo posetiti kuću u Viale XX Settembre u kojoj je Zvevo rođen, porodičnu kuću Schmitzovih u Via Carducci 12, Jevrejsku osnovnu školu koju je pohađao, Berlitzovu školu na Piazza Ponterosso 4, gde mu je Džojs predavao engleski ili Gradsku biblioteku u univerzitetskoj četvrti, na Piazza Hortis, gde je često dolazio i rado čitao dela velikih evropskih pisaca. Preko puta biblioteke postavljen je spomenik ovom piscu.
Muzej Itala Zveva
Museo Sveviano se nalazi par uličica uzbrdo, u starom delu grada. Trst ima stari deo u zidinama u brdu, u koji turisti i naši ljudi ne zalaze često jer nema radnji i bečkog sjaja kao u ravnim delovima i uz more. Međutim, on krije dve hiljade godina staru istoriju Trsta, uske ulice, antičke spomenike, crkve, palate i muzeje. U Zvevovom muzeju do decembra je otvorena izložba Povećana svest – La coscienza aumentata 3.0. Svest je jedna od ključnih reči iz Zvevovog sveta, pojam koga je obrađivao u više romana, a koja se i pojavljuje u naslovu jednog, već pomenutog – Zenova svest, romana iz 1923. godine.
Umberto Saba rođen je pod prezimenom Poli, a umetničko ime Saba je dodelio prema svojoj negovateljici. Trst je prisutan u svim njegovim delima i on često posmatra sebe kroz ovaj grad. Knjižara i antikvarnica u Via San Nicolo 30, koju je Saba vodio od 1919. godine radi do danas. Spomenik Umbertu Sabi se nalazi preko puta ove knjižare, na uglu ulica San Nicolo i Dante Alighieri.
Knjžara i antikvarnica koju je osnovao Umberto Saba
Spomenik Umbertu Sabi, pored robne kuće „Coin“
Grad Trst se trojici velikih pisaca, između ostalog odužio postavljanjem bronzanih spomenika u prirodnoj veličini, blizu ustanova u kojima su boravili ili radili. Spomenici su deo jedinstvenog projekta, u kome su književnici prikazani na trotoaru, bez postamenta, kao šetači kroz grad, sugrađani, naši prijatelji.
Spomenik Italu Zvevu u univerzitetskoj četvrti
Saba je kao i Džojs i Zvevo rado odlazio u čuveni Caffé San Marco, u Via Battisti, tik uz tršćansku Sinagogu, jednu od najvećih u Evropi. Još jedan veliki tršćanski pisac, ali savremeni, Klaudio Magris, posvetio je poglavlje ovom kafeu u romanu Mikrokosmosi – “… San Marko je Nojeva barka u kojoj, bez prioriteta i izuzimanja, ima mesta za sve, za svaki par u potrazi za skloništem od jake kiše, a i za one rasparene. San Marko je pravi kafe, periferija istorije sačinjene od konzervativne odanosti i liberalnog pluralizma negovih posetilaca…”
Kafe San Marko
Scipio Slataper. Ovaj nama manje poznati pisac je rođen u Trstu 1888. godine. Veoma mlad je stradao u Velikom ratu 1915. Delo U mom krasu (In mio Carso) govori o ličnim vezama Slapatera sa Trstom i slovenačkim zaleđem u Krasu.
Fulvio Tomica (Fulvio Tomizza) sve se više valorizuje u hrvatskom delu Istre, jer je 1935. godine rođen u istarskom selu Materada. Njegovu porodicu je snašla teška sudbina istarskih Italijana – gubitnika u ratu. Najpoznatija dela su Materada, La Ragazza di Petrovia i Il bosco di Acacie, u kojima objektivno govori o sudbini stanovnika Istre slovenskog i romanskog porekla na burnoj polovini 20. veka. Ove knjige su objavljene na hrvatskom. Tomica je umro u Trstu 1999. godine.
Atilio Hortis (Attilio Hortis) bio je poznati istoričar, političar, italijanski patriota i bibliotekar, direktor Arheografskog instituta, rođeni Tršćanin. Grad se ovom izuzetno obrazovanom čoveku odužio time što je njegovo ime dodelio gradskoj biblioteci i trgu, na kome se nalazi Hortisova spomen bista.
Gradska biblioteka Attilio Hortis i Biblioteka novina (Emeroteka) Fulvio Tomizza
Ričard Frensis Barton (Richard Francis Burton) je čuveni britanski konzul, istraživač, prevodilac, orijentalista, u Trstu je napisao knjigu o Rimskim termama u Monfalkoneu i prevod The Arabian Nights, koje je štampano u 16 tomova od 1885-88 pod nazivom Hiljadu u jedna noć. U Trstu je i umro.
Rajner Marija Rilke (Rainer Maria Rilke) rođen je u Pragu i jedan je od najvećih austrijskih pisaca. Njegov boravak od 1911-12 godijne nije vezan za grad Trst, već za obližnji zamak Duino, gde je bio gost tamošnje princeze. U ovom romatičnom zamku je dobio inspiraciju za delo Elegie Duinesi. Po Rilkeu je nazvana panoramska staza koja krivuda po sceničnom okruženju mora i stena i koja povezuje zamak Duino i istoimeno ribarsko mestašce.
Džojs, Zvevo, Hortis, Rilke, Slapater, Saba su prezimena koja nam govore o kosmopolitskom karakteru Trsta, o gradu kao domu velikog broja znamenitih ljudi koji su ostavili svoj značajan trag u ovom velikom kulturnom centru Italijana, Austrijanaca, Jevreja, Slovenaca i Srba, na tromeđi evropske etničke mape.
PROČITAJTE I: trst, ponterossomemorie, summer-in-the-city-vodic-kroz-alternativni-beograd, kakve-veze-imaju-sigmund-frojd-i-moj-pradeda, foto-esej-italija, sasa-brajovic-njegosev-grand-tour-iz-novog-ugla,