Najveći srpski muzej van granica zemlje je Srpski crkveni muzej u Sentandreji. Muzejski artefakti potvrđuju najviše umetničke domete koje su Srbi u 18. i 19. veku ostvarivali na ovom području. Portreti Save Tekelije i Dositeja Obradovića samo su deo niza onih koji su ovekovečeni kao nosioci ne samo verskog već i društveno-kulturnog života Srba na teritoriji današnje Mađarske. Baština Srba u Mađarskoj u novom svetlu. Foto: Vladimir Simić.
Ništa nije nastalo od juče! U Velikoj seobi Srba 1690. godine na područje Ugarske, današnjoj teritoriji Mađarske, sa izbeglim narodom stiže i patrijarh Arsenije III Čarnojević koji je u Sentandreji uspostavio sedište Budimske eparhije. To je godina prekretnica kada u dodiru sa savremenim evropskim tokovima počinju intenzivne promene u srpskoj kulturi. Sentandreja je postala jedno od najznačajnijih žarišta srpske umetnosti i duhovnosti. Sledi 21. vek! U decenijskom procesu kada se pripremalo preseljenje Muzeja iz postojećeg prostora koji je bio u okviru vladičanskog dvora , Galerija Matice srpske imala je vodeću ulogu.
Tijana Palkovljević Bugarski, upravnica Galerije Matice srpske o procesu stvaranja nove postavke Muzeja u Sentandreji: U pripremi i adaptaciji prostora muzeja, nove zgrade, odnosno nove postavke, radilo se intenzivno pet godina. Zgrada nekadašnje preparandije i nekadašnjeg Ferenc muzeja vraćena je našoj Budimskoj eparhiji i stvorili su se uslovi da se adaptira prema savremenim muzejskim standardima i da se osmisli nova postavka. Muzej je i ranije postojao, ali na drugom mestu, u okviru vladičanskog dvora. Galerija Matice srpske doprinela je radovima konzervacije i restauracije ekponata. Za ovu postavku smo se spremali već deceniju, od kada smo 2009. obnovili saradnju sa Muzejom u Sentanderiji.
Tijana Palkovljević Bugarski o postavkama: Postavka je savremena i sastoji se iz dva dela –prva je iz prošlosti Srba u Mađarskoj i govori o svemu što je omogućilo nastanak umetnosti od Velike seobe o kojoj svedoči litografija Paje Jovanovića, do portreta znamenitih Srba 18. i 19. veka koji su stvorili uslove za nastanak umetnosti kao što su Sava Tekelija, Dositej Obradović, drugi dobrotvori i darodavci. Zatim slede portreti budimskih episkopa koji su na čelu te eparhije vodili ne samo verski život Srba u Mađarskoj već društveni i kulturni, koji su doprineli da umetnost koja je nastala bude najreprezentativnija u 18. i 19. veku. Na spratu ovog muzeja je postavka o srpskom religioznom slikarstvu u Mađarskoj. To je dinamična postavka koja obuhvata umetničke dela i bogoslužbene predmete, knjige, predmete od metala i niz drugih upotrebnih predmeta korišćenih u okviru Srpske pravoslavne crkve. To je presek likovne i primenjene umetnosti, sveobuhvatni pregled svega što je predstavljala srpska umetnost u Mađarskoj u tom vremenu.
U postavci se nalazi najveći konzervatorski projekat Galerije Matice srpske u poslednjem vreme, ikonostas za srpsku crkvu u Budimu koji je uradio Arsenije Teodorović. Taj ikonostas bio je konzervatorskoj radionici Galerije Matice srpske bio skoro pet godina, a 2017. bio je izložen pre nego što je vraćen u Budimpeštu, na izložbu o srpskoj crkvi u Tabanu 2018. godine.
Zgrada u kojoj se nalazi Muzej Srpske pravoslavne eparhije budimske nalazi se na glavnom trgu u Sentandreji. Stari deo je nekada bio škola-preparandija i sada je tu stalna postavka i prostor za buduće izložbe. Uz nju je veštim arhitektonskim poduhvatom priključena nova zgrada nekadašnjeg Ferenci muzeja. U novoj zgradi je moderno koncipiran izložbeni prostor, postoji i deo koji može da postane edukativni centar za decu, mlade, studente istorije umetnosti, kao zajednički prostor namenjen proučavanju, razumevanju srpske umetnosti 18. i 19. veka i njenom boljem pozicioniranju u evropskom kontekstu.