Monografija Pokrajinskog zavoda za zaštitu spomenika kulture „Prvih 70 godina“ obimno je delo u kome je prikazana raznolika delatnost ove ustanove, čuvara i obnovitelja naše baštine, nepokretne i pokretne. Autori su Katarina Dobrić i Miroslav Stajić (Pokrajinski zavod za zaštitu spomenika kulture, 2021). Korzoportal/Foto: iz monografije
Kroz sedam odeljaka monografije „Prvih 70 godina“ koji se tematski odnose na sedam decenija rada Pokrajinskog zavoda za zaštitu spomenika kulture, prikazano je ono što su njegovi stručnjaci sačuvali od zuba vremena i propadanja. Ni malo lak zadatak za dugačak spisak koji je trebalo obraditi u knjizi. „Dve godine smo prikupljali materijal, istraživali, a teškoća je bila što arhiva, podaci, nisu sistematizovani na jednom mestu“, kaže za korzoportal Katarina Dobrić, koja je u jednom od istraživačkih poduhvata, na jednoj od internet platformi otkrila seriju poštanskih maraka iz 1970. pod nazivom „Jugoslovenski barok“, štampanih uz saglasnost Zavoda. To je ta posvećenost istoričarke umetnosti, i lični entuzijazam koji nemaju cenu!
Pokrajinski zavod za zaštitu spomenika kulture osnovan je 1951. godine, prvi upravnik je bio Rajko Mamuzić i prvi zaposleni konzervatori Pavle Jeftić i Jelena Vandrovski, istoričarka umetnosti Zora Popović i pravnica Katarina Guljajev. Nije imao svoje stalno sedište, jedno vreme bio je na Petrovaradinskoj tvrđavi u Oficirskom paviljonu, 1960. preseljen je u Podgrađe, u objekat pored Župne crkve Sv. Jurja, koji je na karti Petrovaradinske tvrđave iz 1760/61 označen kao Kasarna za zanatlije na fortifikaciji i radionica, da bi u njoj kasnije bili stanovi oficira i Infektivno odeljenje Vojne bolnice.
Prvo vozilo koje je Zavod kupio 1956. godine
Prvi proglašeni bili su spomenici kulture i prirodne retkosti, neki od njih su: srpska pravoslavna crkva u Ečki i Kupinovu, Romanska bazilika Arača, fruškogorski manastiri, arheološki lokaliteti Sirmijum i Basijana, Obedska bara, Deliblatska peščara, pojedine ikone i ikonostasi, Patrijaršijski arhiv u Sremskim Karlovcima, slika Đure Jakišića „Ustanak Crnogoraca“, rukopis operete „Knez Ivo od Semberije“ Isidora Bajića…
U monografiji Pokrajinskog zavoda za zaštitu spomenika kulture „Prvih 70 godina“ u sveobuhvatnom sadržaju opisani su u prvoj deceniji (1951-1960) poslovi na polju arheologije (Sirmijum), obnovi (manastir Novo Hopovo…); u narednoj deceniji (1961-1970) konzervacija dela Save Šumanovića, Zavod je 1968. doneo Rešenje za zaštitu starog jezgra Zrenjanina, ali je Skupština opštine Zrenjanin izglasala rušenje Velikog mosta koji je bio jedinstveni primer secesije, posebno u mostogradnji; treća decenija (1971-1980) obeležena je obnovom manastira Petkovice, Šišatovca, arheološkim istraživanjima, konzervacijom i restauracijom ikonostasa, istraživanjem i popisom spomenika i spomen-obeležja boraca oslobodilačkih ratova u Vojvodini; u četvrtoj deceniji (1981-1990) stručnjaci Zavoda priskaču u pomoć obnovi crkava i manastira u Crnoj Gori posle zemljotresa 1979, počinju aktivnosti na zaštiti našeg nasleđa u Mađarskoj…; peta decenija (1991-2000) posvećena je obnovi manastira Krušedola, zaštiti našeg nasleđa u Rumuniji, industrijskog nasleđa – prevodnice u Bečeju i Malom Staparu…; šesta decenija (2001-2010) je projekat „Vekovi Bača“, zatim aktivnosti na zaštiti našeg nasleđa u Hrvatskoj, u Hilandaru posle požara 2004… i sedma decenija (2011-2020) obuhvata arheologiju, ponovo Hilandar, proglašenje Kulturnog predela Bača sa okruženjem, zaštitu/obnovu Sremskih Karlovaca…
Pod krovom Pokrajinskog zavoda za zaštitu spomenika kulture nalazi se naša najveća konzervatorska radionica za dela likovne i primenjene umetnosti i Biblioteka.