Arhitektura betonskih zgrada kod većine građana izaziva odmahivanje rukom u smislu njene negacije, odnosno nedopadanja. Međutim, ne znaju ili zaboravljaju da je Yu arhitektura u periodu posle Drugog svetskog rata korak po korak napuštala sovjetski socrealistički pristup u izgradnji prihvatajući internacinalni modernizam koji nam je dolazio na krilima Zapada. To je bilo uočljivo naročito 60ih/70ih godina prošlog veka. Kao obeležje tog stvaralaštva, kustosi MoMA muzeja koncipirali su izložbu „Ka betonskoj utopiji: arhitektura u Jugoslaviji 1948-1980“ koja je otvorena danas (10. jul 2018). Piše: Aleksandar Stanojlović
Danas se u Muzeju moderne umetnosti u Njujorku (MoMA) otvara izložba „Ka betonskoj utopiji: arhitektura u Jugoslaviji 1948-1980“ koju su priredili Martino Stirli, glavni kustos Odeljenja za arhitekturu ovog čuvenog muzeja i Vladimir Kulić, gostujući kustos. Na izložbi će biti prikazano oko 400 crteža, fotografija, maketa i filmova iz različitih muzeja iz Jugoslavije i iz nekoliko privatnih zbirki „naših domaćih“ arhitekata i istraživača arhitekture. Na najavnoj fotografiji je prikazan Trg Revolucije u Ljubljani, arhitekte Eduarda Ravnikara, kompleks koga se u Ljubljani građani više stide nego što se ponose. Verovatno nije slučajno odabran motiv koji korespondira sa sličnim primerom iz Njujorka: dve kule bliznakinje TR1 i TR2 na zajedničkoj betonskoj platformi su pandan danas nepostojećim kulama Svetskog trgovinskog centra, iako su ljubljanske kule podignute nekoliko godina ranije.
Prvi put u ovolikom obimu i sa medijskom pažnjom kakvu MoMA, odnosno njegove izložbe imaju, prikazana su dela vodećih jugoslovenskih arhitekata i vajara najplodnijeg graditeljskog doba u istoriji jugoslovenskog prostora: Kazimira Ostrogovića, Svetlane Kane Radević, Vjenceslava Rihtera, Ivana Antića, Mihajla Mitrovića, Ivana Štrausa, Vojina Bakića, Dušana Džamonje ili Jurija Najdharda… Ova izložba trebalo bi da podseti svetsku javnost da je u Jugoslaviji tokom ovog perioda, a posebno šezdesetih i sedamdesetih godina 20. veka dominirao internacinalni modernizam koji nam je dolazio vetrovima sa Zapada, a ne sovjetski socrealizam i njegovi trabanti sa Istoka, sa suprotne strane sveta. To se posebno može osetiti na memorijalnoj skulpturi kojoj pripada poseban segment izložbe i gde su prikazani Bogdanovićevi, Bakićevi ili Živkovićevi spomenički kompleksi koji pripadaju svetskom vrhu: Sutjeska, Jasenovac, Mostar, Prilep…
Tada je u gradovima širom Jugoslavije izgrađen veći broj građevina koje su originalnim autorskim jezikom bile van glavnih stilskih pravaca toga doba, a koje su takođe biti predstavljene na izložbi u Njujorku/MoMA. Takav je objekat Narodna biblioteka u Prištini, delo zagrebačkog arhitekte Andrije Mutnjakovića, jedna od prvih građevina u Jugoslaviji koja je intrigantno preispitala odnos sa tradicionalnom arhitekturom na Kosovu i Metohiji, odličan primer univerzalne forme kruga na kocki i njenog regionalnog citiranja sa spomenika poput Gračanice, Pećke patrijašije ili Hamama u Prizrenu. Prištinska biblioteka je takođe neslavno u društvu deset najružnijih zgrada na svetu, prema mišljenju londonskog Indipendenta, odavno zatrpana konfekcijskom arhitekturom univerzitetskog kompleksa i skeletom velike nedovršene pravoslavne crkve koje joj ne daju da se u punom izrazu i snazi sagleda sa glavnih prištinskih ulica.
Na izložbi Yu arhitektura u MoMA muzeju u Njujorku jedan pano posvećen je Hotelu „Zlatibor“ u Užicu, nastalom na crtaćem stolu najveće crnogorske arhitektice Kane Radević, a hotel su Užičani odmah pogrdno nazvali „Sivonja„, ružniji nadimak nisu mogli da smisle. Boja betona je siva, arhitektura je brutalna, ali to nikako ne znači da nije kvalitetna. Baš suprotno!
Ova “betonska/brutalna” arhitektura je na svim meridijanima omražena, i kada govorimo o Nervijevim rasponima u Italiji, Braziliji, nemačkim i japanskim eksperimentima ili Barbikan centru. Možda će, a tome se nadam, izložba u Njujorku u MoMA muzeju omekšati “tvrde” poglede u našoj sredini na ove građevine koje su na granici između arhitekture i skulpture, koje su obeležile decenije graditeljstva u poslednjoj Jugoslaviji, decenije koje ne bi trebalo “da pojedu skakavci”, jer to jeste Yu arhitektura koja je intrigantna i za prestižan MoMA muzej.
PROČITAJTE I: intervju-relja-ivanic-arhitektura-u-objektivu, izlozba-moderna-arhitektura-u-zrenjaninu, mlada-balkanska-arhitektura, novi-beograd-o-jednom-konkursu-30-godina-kasnije