Mesto na Vračaru, u Beogradu, gde se nalazi Hram Svetog Save nije ono brdo na kome je 1595. Sinan-paša spalio mošti Svetog Save. Tako ni kriv ni dužan Sveti Sava dospeva u izvesnu nejasnu situaciju kada se govori o hramu njegovog imena.
Uvek je neka nevolja s nacionalnim simbolima. Verovatno najbizarniji takav slučaj navodi Hju Trevor-Roper u knjizi „Izmišljanje tradicije“ podsećajući kako svuda prepoznatljivi škotski kilt uopće ne potječe iz Škotske, već iz Irske. Pod vlašću engleske krune nastaje posebna kultura Škota, koja je tražeći način da se odvoji od Iraca i učvrsti „nacionalno biće“, greškom pozajmila upravo irski simbol. Evo jednog domaćeg primera gde je istorijska greška izrasla u simbol od betona, čelika i granita
Nad Beogradom se danas izdiže 82 metra visok Hram Svetog Save, jedan od najvećih pravoslavnih hramova na svetu, koji se zida više od jednog veka i po mnogo čemu je parabola moderne Srbije. Hram je podignut u čast Svetog Save, prvog srpskog književnika, svetitelja i rodonačelnika srpske crkve. Mesto na današnjem Vračaru još 1895. izabralo je Društvo za podizanje Hrama Svetog Save uvereno kako je tadašnji Vračar isto ono brdo na kome je 1595. godine Sinan-paša spalio njegove mošti. Međutim, ispostavlja se da se u 16. veku mesto koje se zvalo Vračar nalazilo 1,3 kilometra dalje. I da je hram na pogrešnom mestu.
JEDAN DUGI RAT
Što se zapravo dogodilo? O samom spaljivanju moštiju ima mnogo tragova i priča o tom groznom događaju je dobro poznata. Mošti Svetog Save su se u to doba nalazile u manastiru Mileševa, gdje su pohranjene još u 13. veku, godinu dana posle smrti Svetog Save. Krajem 16. veka, nakon pada Mađarske, u jednom od brojnih sukoba tokom takozvanog Dugog rata između Habsburga i Osmanlija, izbio je ustanak Srba u tada turskom Banatu. Ustanici su na svojim zastavama nosili lik Svetog Save, a u Carigradu se tragalo za načinom kojim bi se slomio duh ustanika, što je palo u zadatak nemilosrdnog sultanovog izaslanika Sinan-paše. Shvatajući ponešto o simboličkom značaju drevnog srpskoh kaluđera, Sinan-paša odlučuje da spali mošti rodonačelnika nacionalne kulture i to na takvom mestu da se lomača mogla videti nadaleko, s one strane Dunava, ali da bude naočigled i raji oko Beogradske tvrđave.
Inače, grad je tada u turskim rukama bio tek 70 godina, dobijen nakon osvajanja 1521. godine (treba reći kako je tek ovaj događaj, nakon pada Smedereva, definitivno označio ono što se naziva „početkom ropstva pod Turcima“, koje se prečesto pogrešno povezuje s Kosovskim bojem). Dolazeći Carigradskim drumom do Stambol kapije kojom se ulazilo u grad (a koja je na mestu današnjeg Trga Republike), Sinan-paša je prolazio kroz slabo nastanjenu zaleđinu grada i morao je primetiti brdo koje se nazivalo Vračar.
MESTO ZVANO VRAČAR
Na ovom brdašcetu iznad Beograda često su boravile lutajuće ciganske čerge, od čega je, zbog vračanja i proricanja, potekao i naziv toponima. Sa druge strane Carigradskog druma, ka Savi, prostire se šuma i močvarno zemljište. Zidine tvrđave koju su Turci nazivali Dar-Ul-Džihad, mjesto svetog rata, udaljene su vazdušnom linijom 915 metara. Gledano prema severu, s brda se, preko današnje Paliluske padine, pruža pogled na Dunav. Ispod je kamenolom koji će Turci nazvati Tašmajdan. Vidljivo sa svih strana, bilo je to, svakako, idealno mesto za lomaču. Ne dvoumeći se, Sinan-paša ovdje spaljuje Svetog Savu 27. aprila 1595, a kako još Rajić beleži u svojoj istoriji, njegov prah se razvejava dva dana kasnije.
Gde je ta lokacija danas? Sve do početka 19. veka, dok se topografija okoline Beograda nije dramatično menjala, bilo je jasno vidljivo koje brdo predstavlja Vračar. Prema više zabilježenih svjedočenja, na tom mestu koje je nazivano Ćupina brdo dugo je stajao krst gde su povremeno održavane liturgije, a narod se okupljao raznim povodima. Zbog toga, sa stjicanjem nezavisnosti 1830, knez Miloš baš na ovom mestu javno čita turski Hatišerif, a zatim 1833. podiže i drvenu crkvu. Međutim, krajnje preduzimljivo, crkvu koja je na očigled turske vojske u tvrđavi, knez Miloš ne posvećuje Svetom Savi, već Svetom Marku, slavi seljaka koje knez u svojim neprekidnim reorganizacijama preseljava sa savske obale.
GRAD I CRKVA
Crkva koju Miloš podiže tokom narednog veka više puta biva iznova građena, a njezin se položaj, po više zabilježenih izvora, pomiče za oko tridesetak metara od lokacije Sinan-pašine lomače. Crkva Svetog Marka, u međuvremenu, živi svoj život – u njoj se sahranjuju Obrenovići, biva bombardovana tokom Austro-Ugarske okupacije, 1940. se obnavlja kao replika Gračanice i podiže po u tadašnjoj javnosti napadanom projektu braće Krstić, da bi bila oštećena već u bombradovanju 1941. i potom obnovljena 1948. godine. Danas predstavlja jednu od najlepših beogradskih građevina.
U međuvremenu, Beograd se širi daleko od Stambol kapije. Oko Crkve Svetog Marka, na takozvanom Ćupina brdu, u 19. stoljeću narasta groblje, koje se u 20. veku izmešta na današnje Novo groblje, a na njegovom mestu ostaje današnji park Tašmajdan. U okolini su odavno prosečene ulice, teren na kome grad živi i buja je renivelisan i ujednačen. Celi kvart se naziva Vračar i kako grad raste, ova administrativna zona se pomiče južno i severno od nekadašnjeg Carigradskog druma. Stari Beograd plaća cenu narastanja metropole – već krajem 19. veka, Vračar je prevelika zona i sasvim je nejasno gde je tačno mesto na kome je Sinan-paša spalio mošti.
ISTRAŽIVAČI I TOPONIMI
Nekoliko istoričara amatera pokušava da odgonetne tajnu, a najdalje odlazi izvesni knjižar Gliša Vozarević, koji podiže crveni kameni krst na potencijalnoj, ali pogrešnoj lokaciji. Zbog toga se ova lokacija, kao i ceo jedan deo Beograda, danas nazivaju Crveni krst. Uviđajući da je to mjesto pogrešno, Društvo za podizanje hrama bira drugu lokaciju, dalju za oko 1,3 kilometra, ali na pogrešnu stranu – u to doba jedini slobodan prostor u administrativnoj celini Vračar nalazi se mestu današnjeg Karađorđevog parka. Ovde 1895. počinje avantura podizanja hrama, koji će se od 1935. graditi po projektu Aleksandra Deroka i Bogdana Nestorovića i koji će, kako-tako, biti dovršen tek u 21. veku, na inicijativu preminulog premijera Zorana Đinđića.
Uporedo s tolikim upinjanjem da se podigne divovski vračarski hram, prava lokacija na Tašmajdanu na kojoj je Sinan-paša spalio mošti Rastka Nemanjića ostala je neobeležena. Okolni park Tašmajdan sa zgradom državne pošte, televizije i bazenom, nema nikakvo obeležje o onome što se na tom mjestu dogodilo pre 400 godina. Zapravo, ne postoje ni iole ozbiljna istraživanja koja bi pokušala precizno ustanove tačnu lokaciju spaljivanja moštiju. Najopsežniji rad na ovu temu objavio je 1961. istoričar Vojin Puljević koji je izneo dvanaest dokaza da je Vračar na pogrešnom mestu.
No, mada na pogrešnom mestu, Hram Svetog Save se gradi u dobrom društvu, pored njega je Narodna biblioteka Srbije, a kupola mu je vidljiva gotovo duž celog pravca Slavija-Kalemegdan. Uz to, priča o potrazi za mestom spaljivanja moštiju, koja je širom Beograda ostavila niz toponima, uklapa se u uzbudljivu istoriju izgradnje Hrama, stogodišnju epopeju sa stalnim prekidima i novim počecima. Istorijska greška u međuvremenu je postala gradski i nacionalni simbol.
Slobodan Bubnjević
Tekst je preuzet sa sajta
http://elementarium.cpn.rs/elementi/mesto-zvano-vracar
PODNASLOV I OPREMA TEKSTA korzoportal
PROČITAJTE VIŠE NA:
http://sh.wikipedia.org/wiki/Sveti_Savaihtt