Ruski slikar Kazimir Maljevič je 1913. naslikao čuvenu sliku Crni kvadrat na beloj pozadini, koju je prvi put izložio 1915. godine u Sankt Peterburgu. Iste godine je naslikao Crveni kvadrat. Obe slike su deo stalne postavke Ruskog državnog muzeja u Sankt Peterburgu. To je bio početak novog umetničkog pokreta – suprematizma, prema latinskoj reči supremus (viši). Ruski muzej poseduje najveću kolekciju radova Maljeviča – 101 sliku, više od 50 grafičkih radova, dva arhitektonska i deo radova iz primenjenih umetnosti. Crni kvadrat na beloj podlozi je tokom 20. veka, do danas, inspiracija umetnicima i dizajnerima u celom svetu, koji ovu naizgled jednostavnu i banalnu kompoziciju transponuju na bezbroj načina, putem brojnih medija. Naši umetnici su takođe odgovorili na ovu univerzalnu temu.
Kazimir Maljevič (Kijev, 1879 – Lenjingrad, 1935) je razvio slikarski pravac bespredmetne apstraktne umetnosti, koji motive svodi na osnovne geometrijske forme kvadrata, kruga, trougla ili krsta, kojeg je nazvao suprematizam. Deli se na tri faze, crnu, crvenu i belu, po seriji kvadrata koje je stvarao. Crni kvadrat na beloj pozadini je slika na platnu iz 1913. godine, koja je Maljeviča uvela u sve preglede istorije umetnosti. Maljevič je sliku nazvao Neuokvirena ikona moga vremena i postavio je na istočni zid izložbe, kao što sve porodice u Rusiji kače svoje ikone u kućama. Čuveni Crni kvadrat na beloj pozadini Maljevič je izložio prvi put 1915. godine, na poslednjoj futurističkoj izložbi 0.10. Tada je započela i istorija suprematizma kao pokreta u kojoj je slikarska praksa odvojena od ustaljene tradicije, jer je slikarstvo preživelo i umetnik je predrasuda prošlosti. On je zato polazio od nulte tačke – ni od čega, odnosno iz bespredmetnosti. Maljevič je ukinuo svaki prirodni, predmetni i istorijski aspekt, smatrajući da je suprematističko bojeno mišljenje pokazalo da volja može da ispolji stvaralački sistem onda kada umetnik ukine predmet kao slikarsku osnovu.
Reakcije na ovu sliku su bile izrazito negativne. Nazvana je mrtav kvadrat i personifikacija noći. Sudbinu početnog odbijanja i kasnije slave deli sa Loosovom palatom u centru Beča. Iste godine, Maljevič je naslikao Crveni kvadrat, koja je za umetnika bila signal za revoluciju, koja se i dogodila dve godine kasnije. Ipak, ideolozi boljševičke revolucije su procenili da je avangarda daleka i nerazumljiva za proletarijat, pa je čitav pokret ruske avangarde mnogo više bio tema istoričara umetnosti zapadnih instituta i muzeja. Maljevič je posle Revolucije naslikao i Beli kvadrat na belom, koja predstavlja apsolutnu bespredmetnost, krajnji cilj suprematizma. Sliku je izložio na 16. Državnoj izložbi u Moskvi 1919-20. godine, a Maljevič ju je predstavio i lično 1927. na izložbama u Varšavi i Berlinu.
Foto: Tanja Ostojić
Maljevič je živeo u siromaštvu, uz svakodnevni pritisak supruge zbog nesposobnosti da zaradi novac za pristojan život. Maljevič se pravdao umetničkom sudbinom, citirajući Jesenjina da na pesnika pare ne lete. Sovjetske vlasti su mu isplaćivale minimalnu pomoć kako bi preživeo. Birokrate su čak forsirale priču da je Maljevič samo idealista i da pripada stvaraocima materijalistima i realistima. Maljeviču je 1927. dopušteno da napusti zemlju, a Poljska i Nemačka su njegove suprematističke slike prihvatile sa oduševljenjem. Svetsku pažnju je privukao nakon velike izložbe u Nemačkoj 1927. godine, kada je objavio knjigu Bespredmetni svet, u izdanju Bauhausa. Suprematizam je uticao na razvoj skulpture, arhitekture i umetničkih zanata. Pre svih, uticao je na De Stijl i Bauhaus. Neki likovni rezultati imaju značaj u kompoziciji u arhitekturi, gde se tu prvenstveno misli na njegova skulpturalna dela. Bavio se teorijom i pedagogijom i pisao knjige i studije. U inostranstvu je ostavio deo radova, nadajući se da će se ubrzo vratiti i proći s njima još nekoliko zemalja. Nakon optužbe 1930. da je nemački špijun i zatočeništva, više nije mogao da putuje, pa su mu se slike zatrle po Evropi.
Foto: Maestro & Margarita
Vrednost njegovih radova počela je da dostiže visoke cifre tek posle njegove smrti. Rehabilitacija avangarde u Sovjetskom Savezu se dogodila tek 1988, u vreme Perestrojke (u slobodnom prevodu „prestrojavanje“) celokupnog sovjetskog društva, kada je održana Maljevičeva retrospektivna izložba. Ruski muzej u Moskvi je decembra 2013. izložio dela posvećena fazama stvaralaštva Kazimira Maljeviča – Pre i posle Crnog kvadrata, uključujući crteže kostima i scene iz avangardne opere Pobeda nad suncem iz 1913, u kojoj je umetnik prvi put postavio osnovna načela svog budućeg delovanja. U drugom činu opere, umetnici cepaju zavesu na kojoj je sunce u formi crnog kvadrata. Autori opere Kručionik i Matušin i scenograf Maljevič pokazali su time odnos prema tradicionalnoj umetnosti. Crni kvadrat, koji je postao Maljevičev simbol, predstavljao je pobedu aktivne umetnosti čoveka nad pasivnom formom prirode.
Foto: Kvadart
Preminuo je 15. maja 1935. u Lenjingradu. Na dan sahrane, ulicama se kretala neobična procesija sa kamionom koji je nosio sanduk – suprematistički sarkofag koji je Maljevič sam za sebe sagradio nekoliko dana pre smrti. Na kamion su postavili i Crni kvadrat. Ruski muzej je određeni broj Maljevičevih slika otkupio od njegovih rođaka po veoma niskoj ceni. Za Crni kvadrat su odvojili 300 rubalja. Za njegove radove koji su ostali u inostranstvu niko se u Sovjetskom Savezu nije interesovao. Uprava Ermitaž muzeja u sovjetsko vreme je 1975. godine zamenile jednu Maljevičevu sliku za dva pisma Vladimira Iljiča Lenjina. Maljevičeva slika Suprematistička kompozicija je najskuplje delo jednog ruskog umetnika prodato na aukciji. Prodata je 2008. godine u Njujorku za 60 miliona dolara!
Jordan Markov
POGLEDAJTE VIŠE NA:
http://www.seecult.org/vest/maljevic-pre-i-posle-kvadrata
http://sh.wikipedia.org/wiki/Suprematizam