U Kulturnom centru “Srpski venac” u Budimpešti otvorena je (19. maj 2025) izložba umetničkih fotografija porodice Pehan, odnosno renesansnog umetnika Jozefa Pehana (1875 – 1922) koji je živeo u Novom Vrbasu od 1887. godine gde je otvorio prvi foto atelje. Autori izložbe su Petar Orbović i Vesna Grgurović, pod okriljem Gradskog muzeja Vrbas. Foto: Vladimir Bjelica
Silvija Jelačić, Pavle Orbović, Vesna Grgurović
U publikaciji koja prati izložbu umetničkih fotografija “Pehan” naveden je nadnaslov “Komšijske priče” koji nedovosmisleno navodi da će se njeni autori, Pavle Orbović i Vesna Grgurović baviti osobama iz nekadašnjeg Novog Vrbasa, danas Vrbasa, spuštaće velove vremena kako bi predstavili kulturnu baštinu ovog vojvođanskog gradića novim generacijama. “Jozef Pehan završio je Akademiju likovnih umetnosti u Minhenu, u Beču i Pešti se doškolovavao i postao je poznat na polju slikarstva kao začetnik secesije. To nije sve. Bavio se glumom, vajarstvom, pisao je priče, komponovao, svirao. Čega god se dotakao bio je uspešan…” (korzoportal)
Autoportret. Foto: korzoportal
Iz recenzije etnološkinje-antropološkinje Ivane Jovanović Gudurić, Muzej grada Novog Sada – “…Na izabranim fotografijama, koje su za potrebe izložbe i kataloga izdvojili autori, neprestano se prepliću zanatska veština, umetnička praksa i potreba za eksperimentom. Ovo je možda najočiglednije na primeru fotografije Eržebet Hajb sa drugaricom, koja ispunjava sve kriterijume popularnog građanskog portreta secesijskog profila (korišćena oprema ateljea, odeća portretisanih…), ali istovremeno i odudara od njega. Umetnik svoju želju za eksperimentom zadovoljava postavljanjem tela portretisanih u neobičan, gotovo neprirodan položaj, ostvarujući upečatljiv utisak na posmatrača. Posebno vredne pažnje su svakako i fotografije na kojima su deca predstavljena u vojnim uniformama. Korišćenje klasičnog dečijeg portreta u potpuno neočekivanoj kostimografiji, uz imitaciju kompozicije karakteristične za dvojne portrete odraslih, stvara jedan autentičan i umetnički oblikovan sadržaj…”
“…Odabrane fotografije, od kojih su neke deo Zbirke starije istorije, a neke još uvek u privatnom vlasništvu, nastale su u fotografskom ateljeu Pehan čiji je osnivač Jozef Pehan, dok je u ateljeu, možemo zaključiti još od prvih dana, radila i njegova životna saputnica Tereza. Nakon rane smrti Jozefa Pehana, Tereza je nastavila da se bavi fotografijom. Ljubav prema fotografiji roditelji su preneli i na sina, Adalberta – Belu. Kasnije, kada se oženio, Bela je u posao uključio i svoju suprugu, Ilonu, tako da slobodno možemo reći da je jedan umetnički eksperiment s kraja XIX veka prerastao u porodični posao… Jozef Pehan kao umetnik u istoriografiji i istoriji umetnosti prisutan je nekoliko decenija unazad. Popularizaciji njegovog lika i dela doprineo je istoričar umetnosti Bela Duranci sedamdesetih godina prošlog veka. Dalja interesovanja pokazali su Zoltan Kalapiš, Đeze Bordaš, Ferenc Nemet, Olga Kovačev Ninkov, Ivana Arađan i drugi…” (Iz publikacije izložbe “Pehan”).
Građa na izložbi “Pehan” koja se održava u KC “Srpski venac” u Budumpešti je i iz Arhiva Vojvodine, Istorijskog arhiva grada Novog Sada i privatne kolekcije porodica Hilkene, Kovalski (Tepavčević), Zajdl (Đakonović) i kolekcije fotografija Jovana Mandića. Nepotpuni podaci s kojima se raspolagalo i koji su u prethodnom periodu korišćeni, najpre su morali biti markirani, a zatim i ispravljeni.
Autori ističu da „smo nastojali ovom izložbom javnosti da prikažemo, iz malo drugačijeg ugla, život i rad Jozefa Pehana, ali i da naglasimo značaj i ulogu njegove supruge Tereze. S druge strane, život i stil koji se iščitava s prezentovanih fotografija otvara nam nova tumačenja života u Novom Vrbasu na prekretnici vekova, života ispunjenog avangardom, ali i tradicijom, skladom suživota varošice na granici monarhija”.