U Velikoj galeriji Doma vojske traje izložba “Sazvežđe Dositej” (10. decembar 2024 – 1. februar 2025). Postavka se sastoji od dvanaest sazvežđa u kojima je centralni lik prosvetitelj i filozof Dositej Obradović. Autor koncepta i izložbene postavke je Aleksandar Stanojlović. Izložba je upriličena povodom 285 godina od Dositejevog rođenja i 20 godina rada Zadužbine ”Dositej Obradovića. Tekst/Foto: A.S.
Na izložbi“Sazvežđe Dositej prikazan je njegov životni i radni put uobličen u sazvežđa, odnosno krugove ljudi sa kojima se susretao tokom izuzetno bogatog i plodotvornog života. Poseban segment predstavljaju istraživanja, izdanja, studije, slike i skulpture, nastali tokom 19. i 20. veka, do današnjih dana. Priređivač izložbe je Zadužbina “Dositej Obradović”, u saradnji sa naših pet značajnih ustanova kulture: Univerzitetskom bibliotekom u Beogradu, Narodnim muzejem u Beogradu, Rektoratom Univerziteta u Beogradu, Galerijom Matice srpske i Maticom srpskom iz Novog Sada. Domaćin izložbe je Medija centar Ministarstva odbrane.
Za vreme sadržajnog života, Dositej Obradović se često selio, menjajući gradove, države i kulture. Evropa je bila njegova kuća, a česta putovanja na velikim razdaljinama u predindustrijsko doba nam iz našeg ugla zaista deluju podvižnički.
Rudolf Valdec, Dositej Obradović, 1911, poprsje
Dositej je ostavio pečate u dvanaest velikih evropskih kultura. Od zavičaja u Banatu, preko Hopova, Dalmacije, Grčke, Turske, Nemačke, Engleske, Rusije, Beča i Italije, prostorni i životni krug je zatvorio domovini, u Beogradu, mladoj prestonici mlade države u nastajanju, čime je i sam veoma doprineo.
U svakom gradu, u svakoj zemlji i kulturi, bilo domaćoj ili stranoj, Dositej se privatno i poslovno susretao sa različitim ljudima. U prvoj polovini života oni su ga podučavali različitim znanjima i veštinama i pomagali mu da pronađe sebe i svoju Bogom datu misiju u svom vremenu. Kada je stasao kao veliki književnik i filozof, uticao je na mnoge koji su upravo od njega primali ideje evropskog prosvetiteljstva 18. veka. Dvanaest kultura, dvanaest Dositejevih krugova, predstavljaju dvanaest sazvežđa u Dositejevoj vasioni, a svaka od ličnosti sa kojom se susretao je jedna od zvezda naše nacionalne kulture.
Borivoj Radenković, Osvećenje Velike škole, u sali
Krajem 18. i početkom 19. veka uspostavljeni su temelji najvažnijih srpskih institucija kulture i prosvete, koje baštinimo do današnjih dana. U tom kratkom periodu osnovane su prve gimnazije i učiteljske škole, u Beogradu se osniva Velika škola, preteča beogradskog Univerziteta. Sazreva ideja za osnivanjem Matice srpske. Naši velikani kulture iz te epohe, gotovo svi Dositejevi savremenici i prijatelji, postali su prvi moderni srpski književnici, romansijeri, dramaturzi, žurnalisti, pozorišni umetnosti. Dositejevo delovanje direktno je povezano sa prvim srpskim naučnim radovima, njegovi najbliži saradnici sastavili su prve udžbenike istorije, zemljopisa, nauke računa, pravopisanija i gramatike.
Na izložbi “Sazvežđe Dositej”, dvanaest prikazanih sazvežđa završavaju se Dositejevom smrću. Međutim, Dositejev rad ostaje živ i inspirativan. U posebnom delu izložbe prikazane su ličnosti koje su se bavile proučavanjem i objavljivanjem Dositejevog dela posle njegove smrti. Jedni su sakupili i objavili sabrana dela i bibliografije, drugi su priredili zbornike radova, treći su odbranili disertacije o radu i delu Dositeja Obradovića.
Izloženi umetnički portreti Dositeja nastali su tokom 19. i 20. veka, do današnjih dana. Svaki od prikazanih književnika, istraživača ili umetnika predstavlja još jednu zvezdu na beskrajnom nebu Dositejevog dela, šaljući poruku da je Dositejevo sazvežđe nepregledno i da su u njemu dobrodošli svi današnji i budući istraživači, književnici i umetnici, tumači Dositejevog nepresušnog univerzuma.