Može li se išta novo otkriti posle hiljada godina raznorodnih naučnih istraživanja božanskog grada koji ima ime Jerusalim? Kako je Beograd postao jedan od nekoliko Novih Jerusalima u pravoslavnom slovenskom svetu? Istoričarka umetnosti sa Beogradskog univerziteta dr Jelena Erdeljan govori za Korzo Portal, a povod je njena knjiga Izabrana mesta. Konstruisanje Novih Jerusalima kod pravoslavnih Slovena (Institut za teološka istraživanja Pravoslavnog bogoslovskog fakulteta Univerziteta u Beogradu).
Jelena Erdeljan
Ova knjiga je nastala i pre nego što je ispisana, gradila se u meni decenijama, a udela imaju i lično, porodično nasleđe, moje profesionalno bavljenje temama koje su vezane za Jerusalim i moja istraživanja u tom gradu. Opredelila sam se za multidisciplinarni pristup u koji su uključene društvene humanističke discipline, pre svega istorija umetnosti, jer sam po vokaciji i profesionalnom obrazovanju istoričarka umetnosti, a to podrazumeva oslanjanje na iskustva i metode drugih društvenih, humanističkih nauka kao što su istorija, arheologija, teologija i u velikoj meri kulturna antropologija.
Crkva Hristovog groba
Znanje više jezika doprinelo je ne samo istraživačkom procesu, nego je baš to možda ležalo u osnovi mog interesovanja za Jerusalim, odnosno fenomen Jerusalima, jer on figurira u različitim kulturama i jezicima kao jedna vrsta referentne tačke oko koje se grade svetovi ispunjeni značenjem, prema toj tački se formiraju svetonazori u različitim kulturama. U knjizi sam se posebno bavila slovenskim kulturama srpskom, bugarskom i ruskom, ali sam istraživanja počela od same etimologije reči Jerusalim u hebrejskom jeziku, jer sama reč određuje i značaj i značenje tog mesta, a znači – Gospod je tu, čime je od samog početka to mesto određeno i sopstvenim imenom. U stvari, to je više titula nego ime, što govori da je mesto izabrano od boga kao ono u kome stanuje sila gospodnja i mesto u kome se, po promisli božjoj nalazi trajni zalog večnog saveza između boga i njegovog izabranog naroda –Izrailja, oličeno u Kovčegu zaveta i u jerusalimskom Solomonovom hramu.
Jerusalim
Mnogima je tema istraživanja Jerusalim sa raznih polaznih tačaka. S jedne strane može se pitati šta novo može da se otkrije posle tolikih hiljada godina bavljenja ovom večnom temom ?! Ali, baš ovaj metodološki pristup za koji sam se opredelila doprinosi da se bolje razume, sagleda, proces recepcije, prihvatanja i različitih interpretacija tog suštinskog značenja grada čije je ime Jerusalim u pojedinačniom, različitim sredinama u srednjem veku, počevši od paradigmatičnog primera hrišćanske prestonice kao Novog Jerusalima što je bio Carigrad, a kasnije interpretacije, recepcija te ideje posredstvom Carigrada u slovenskoj kulturi u srednjem veku u državama pravoslavnih Slovena. Hronološki gledano prvo kod Bugara sa Velikim Trnovom kao prestonicom, potom u vreme despota Lazarevića sa Beogradom kao prestonicom i konačno sa najopsežnijim novojerusalimskim programom koji je realizovan u Moskvi kao Trećem Rimu, Drugom Carigradu i Novom Jerusalimu.
Moju knjigu na engleskom jeziku objaviće holandska izdavačka kuća Brill u jednoj od svojih edicija koja se bavi pitanjima istočne i centralne Evrope i slovenskim kulturama,. S druge strane, tema je otvorena i za neka pojedinačna pitanja. Konkretno, volela bih da se više bavim srpskim nasleđem u Svetoj zemlji.
Jerusalim
O knjizi
Knjiga Izabrana mesta. Konstruisanje Novih Jerusalima kod pravoslavnih posvećena je studioznom razmatranju ideje Jerusalima kao bogomizabranog i bogomčuvanog grada, a posebno istoriji, procesu i sredstvima formulisanja ove ideje i pripadajuće vizuelno-prostorne matrice te, konačno, postupku i istorijskim primerima prenošenja tako ustanovljene matrice sa svim inherentnim teološkim, ideološkim i vizuelnim implikacijama na druga izabrana mesta istočnohrišćanske ikumene. To se najpre odnosi na prestonicu Romejskog carstva, Carigrad, a potom, i u ko-relaciji sa tim istorijski najznačajnijim, paradigmatičnim primerom hrišćanske prestonice kao Novog Jerusalima, i na prestone gradove država pravoslavnih Slovena u poznom srednjem veku, Trnovo, Beograd i Moskvu. Koncept koji je predmet istraživanja i koji je ovom studijom predstavljen akademskoj i široj publici jest koncept translatio Hierosolymi kao i praksa prenošenja vizuelnog identiteta Jerusalima i Svete zemlje u hrišćanskoj vizuelnoj kulturi ostvarena prenošenjem komponenti sakralnog prostora ovih izabranih, bogomčuvanih mesta.
Doprinos boljem poznavanju i dubljem sagledavanju ove teme koji daje knjiga Izabrana mesta. Konstruisanje Novih Jerusalima kod pravoslavnih Slovena nesporno je izuzetno značajan u postupku proučavanja i razumevanja umetnosti, vizuelne kulture i mentaliteta zemalja i naroda vizantijskog kulturnog kruga, onog što je Dimitrije Obolenski nazvao Vizantijskim komonveltom. Autorka je tom složenom aspektu vizuelne kulture srednjovekovnog hrišćanskog sveta pristupila interdisciplinarno, oslanjajući se na metode i saznanja više drušveno-humanističkih nauka, pre svega istorije umetnosti, studija vizuelne kulture i istorijske antropologije.
Knjiga Izabrana mesta. Konstruisanje Novih Jerusalima kod pravoslavnih Slovena prva je monografija posvećena stvaranju Novih Jerusalima kod pravoslavnih Slovena. Ne samo što iznosi narativ i predočava istorijska sredstva kojim se taj civilizacijski čin odvijao u ovom delu Vizantijskog komonvelta, a pre toga u samom svetom gradu Jerusalimu kao i u Carigradu, već na metodološki savremen način ispituje udeo koji u tome ima performativnost vizuelnog, učinak slike uopšte, mentalne i materijalne, kao i ulogu koje vizuelno ima u multi senzornom doživljaju sveta a posebno onih mesta čiji se identitet konstruuše kao izabrani.
Moskva, Beograd, Veliko Trnovo, tri slovenske prestonice
Autorka je usmerena na istraživanje i predočavanje uloge koju nosioci sakralnosti određenog mesta (ikone, relikvije) imaju u društvenim mrežama komunikacije kojima je srednjovekovni svet bio ispunjen, u ritualima vezanim za telesnu interakciju sa njima (dodirivanje, celivanje, kretanje, igranje) kao i na proučavanje tih predmeta u kontekstu funkcionisanja interkulturalnih arhetipova. Zahvaljujući širokom, interdisciplinarnom i u svetskoj nauci aktuelnom pristupu u studijama istorije umetnosti i vizuelne kulture autorka kao najširu pozornicu manifestovanja ideje izabranosti posmatra ukupni prostor i vreme kao osnovne nosioce značenja. Ta dimenzija je pak determinisana i primenjena u okviru realnog sveta politike, ideologije, teološke i filozofske misli. Kao rezultat, knjiga Izabrana mesta. Konstruisanje Novih Jerusalima kod pravoslavnih Slovena iznosi i sve posebnosti i istorijski jedinstvene prestoničke programe Trnova, Beograda i Moskve, kao sakralnih i istovremeno političkih centara Drugog bugarskog carstva, srpske Despotovine i Moskovskоg carstva.
Korzo Portal
http://media.rtv.rs/sr_ci/art-salon/9749
http://www.b92.net/putovanja/destinacije/bliski_istok.
ihttp://www.politika.rs/rubrike/Kultura/Ako-se-suvise-priblizimo-povredjujemo-jedni-druge
http://laguna.rs/n1818_knjiga_novi_jerusalim