Tekst koji je Irina Subotić ustupila korzoportalu odnosi se na devet slika čiji je autor Jovan Bijelić, a u vlasništvu su međusobno povezanih porodica Jovanović, Subotić, Ristić i Tošić. Izdvojili smo delove ove studije/eseja koju je Irina Subotić u celini predstavila u Galeriji Matice srpske u maju, povodom izložbe „Beograd Jovana Bijelića“.
I.Subotić govori u Galeriji Matice srpske
Pored bogatog opusa koji, prema dragocenom istraživanju Smaila Tihića (Smail Tihić, Jovan Bijelić, „Veselin Masleša“, Sarajevo 1972. Podaci o slikama navedenim u ovom radu korišćeni su uglavnom iz ove knjige), broji oko dve hiljade zabeleženih likovnih dela, mnogih pozorišnih inscenacija, tekstova i prevoda, Jovan Bijelić je u društvenoj klimi Beograda i Bosne ostavio nizbrisive tragove svoje raskošne umetničke i boemske ličnosti. Jedni ga se još sećaju ili su ostavili svedočanstva o njegovom pedagoškom radu, drugi o spontanom, nekonvencionalnom, često naivnom i prostodušnom ponašanju ali i kozerskom umeću s karakterističnim bosanskim humorom, treći o kafanskim pričama i drugovanjima uz čašicu, uprkos večitim finansijskim problemima i porodičnim lomovima. Mnoge porodice su ga smatrale dragim prijateljem, a on je njihove domove obogatio slikama, najčešće portretima njihovih članova.
Porodično svedočanstvo o Jovanu Bijeliću u ovom času odnosi prevagu nad rasuđivanjem istoričara umetnosti i zato nije lako suzbiti osećanja koja naviru pri pomenu slikarevog imena i njegovih radova. A toga je bilo i u mojoj, i užoj i široj porodici moga supruga. O tim delima iz porodice Jovanović, Subotić, Ristić i Tošić biće ovde reči.
J. Bijelić, Mrtva priroda sa skulpturom, 1927. (Foto: Galerija Matice srpske)
Bijelićeva Mrtva priroda sa lubenicama (Tihić, nav.delo, 282; kataloški broj 725; ulje na platnu ili na kartonu (?) 25 h 34 cm; sign. g.d. Bijelić, vl. Milivoje Jovanović (Krupanj, 1905- Beograd 1984), pravnik, Beograd, Ivana Milutinovića 86. O M. Jovanoviću: Srpski biografski rečnik , tom 4, Novi Sad 2009, 563-564) visila je na zidu našeg stana, među slikama Mila Milunovića, Lubarde, Nedeljka Gvozdenovića i Peđe Milosavljevića, Nikole Graovca, Reznikova, Mirka Počuče, Pjera Križanića, Svetislava Strale i Miloša Vuškovića, koje su otac i majka s ljubavlju sakupljali i čuvali. Od rođenja sam živela sa zidovima punim umetničkih dela, a onda je i Bijelićeva Mrtva priroda – kao i mnoge druge slike – u čestim posleratnim trenucima krize, kada je trebalo naći sredstva za dopunska baletska školovanja moje sestre Jelene, (Jelena Jovanović, udata Šantić (Beograd, 1944–Beograd, 2000) bila je balerina, baletska kritičarka, istoričarka i teoretičarka baleta, tokom 1990-ih godina aktivna pacifistkinja i borac za ljudska prava. Osnovala je Grupu 484) ili za moja učenja jezika – otišla u nepoznate ruke preko Prodajne galerije u Dositejevoj ulici koju je godinama uspešno vodila istoričarka umetnosti Ljiljana Mihać Simović. Ostale su žive emocije vezane za jednu jarko crvenu i drugu limun-žutu krišku lubenice, s grozdom tamnog i svetlog (?) grožđa i nekim, danas mi se čini enigmatičnim plodovima na polici, pomorandžama ili jabukama – svejedno, sećanja na to nisu pozudana, ali jeste živo zabeležen utisak snažne slike malog formata i sivkastog velikog rama, koja se među drugim delima izborila za svoje posebno mesto na glavnom zidu našeg stana… i u našoj memoriji. Istina, takva mrtva priroda, rađena tokom ratnih godina, između 1941. i 1945, nije bila retkost u Bijelićevom opusu: u vreme opšteg siromaštva, lične i opšte nesreće, zebnji, istog ili sličnog motiva, skromnih dimenzija, suženih mogućnosti izraza, bila je bez pravog zamaha, ugašene sočnosti koja je odlikovala ranija umetnikova dela. Takve male slike privlačnih motiva Bijelić je radio s nadom da će ih prodati, ili su bile namenjene za dar prijateljima, u koje je spadao i moj otac.
Bijelić je bio čest gost u našoj kući za vreme rata i posle njega: „Daj još jednu, Mile, pa odoh!“. Sećam se njegove krupne, malo povijene figure, ali se ne sećam tema njihovih razgovora: pretpostavljam da su imali mnogo zajedničkog ne samo zato što je moj otac voleo druženja s umetnicima, nedeljom pre podne odlazio u Umetnički paviljon „Cvijeta Zuzorić“ na partiju šaha, pozivao umetnike u kuću kad god je to bilo moguće, već i zato što je on u isto vreme, kada i Jovanova ćerka Dubravka, bio zatočenik zloglasne Banjice. Ona je kao članica SKOJ-a streljana početkom septembra 1944, u vreme raspuštanja logora, na početku borbe za Beograd…
J. Bijelić, Bosanski pejsaž, 1934. (Foto: Galerija Matice srpske)
… I u porodici Subotić Bijelić je ostavio dubokog traga i to različitim povodima. Godinama po dolasku iz Zagreba gde je gradio uspešnu karijeru scenografa, na poziv da radi u beogradskom Narodnom pozorištu, Bijelić je živeo teško, skromno, boraveći u garderobi Manježa ili u nekomfornim stančićima, što je, razume se, uticalo na porodičnu situaciju. Njegov boemski karakter bio je tome i uzrok i posledica. Ali, polako je počinjao da dobija priznanja kritike i društva – izlagao je na važnim izložbama, (Posle samostalne izložbe u Salonu Ulrih u Zagrebu 1919, izlagao je grupno u Beogradu 1919, u Somboru 1921, ponovo u Beogradu 1922. na Petoj jugoslovenskoj umetničkoj izložbi u Drugoj muškoj gimnaziji sa Grupom slobodnih i ponovo u Zagrebu 1923. u Umjetničkom paviljonu na 18. izložbi Proljetnog salona), bio sekretar Udruženja likovnih umetnika Srbije, delegat Grupe slobodnih a potom i predsednik Izložbenog odbora Pete jugoslovenske umetničke izložbe; čak je januara 1923. primio i Orden Svetog Save 5. stepena povodom pedesetogodišnjice od osnivanja Narodnog pozorišta. Pri svemu, te činjenice nisu doprinele njegovom boljem materijalnom stanju, ali nisu ni umanjile njegov optimistički i vedri karakter. Bio je u stvaralačkom poletu, kakav je zahvatio celu njegovu (i ne samo njegovu) generaciju koja je nastojala da u uslovima mira zaboravi užase Velikog rata i usmeri se novim, neotkrivenim putevima umetničkog stvaranja.
J. Bijelić, Portret dr Mirka Subotića (Foto: I. Subotić)
Godine 1923. Bijelić se pojavio u zubarskoj ordinaciji dr Mirka Subotića, na Terazijama br. 5, koji ga je pregledao i objasnio šta je potrebno da se uradi. Bijelić mu je, međutim, na svoj, simpatičan način priznao da je bez sredstava, ali da bi rado, kao naknadu, mogao da ga portretiše: „Vi ste mi zanimljivi, rekao je, voleo bih da Vas naslikam“. Mladi lekar, koji se i inače družio sa umetnicima, rado je to prihvatio…
… U detaljnom popisu Bijelićevih slika, Smail Tihić (Tihić, nav. delo, 241, 333) pod kataloškim brojevima 120, 121 i 122, navodi tri portreta članova porodice koji su 1924. godine rađeni i čuvani u Donjoj Dubici: Portret Jovana Ristića, „poprsje gologlavog starca u svećeničkom habitu“, Portret Marije (Mare) Ristić, „poprsje starice u tamnoplavoj haljini, sa svjetloplavom maramom na glavi savijenom u formi turbana“ i Portret Smilje Ristić…
J. Bijelić: Smilja Tošić, 1937. (Foto: I. Subotić)
…Smilju je naslikao i Bijelićev đak Nikola Graovac (Danas je u kući Smiljine starije ćerke Milene Nene Armide (Armida) Tošić u Peskari)… Među brojnim anegdotama vezanim za njen život, posebno je zabavna epizoda sa jednim zaljubljenim avijatičarem koji je u niskom letu iznad dvorišta njihove kuće u Donjoj Dubici bacao Smilji bukete cveća. Cveće je bilo i povod njenog braka sa Dragomirom Tošićem: kada se fudbalska ekipa vraćala kući posle velikog uspeha u Montevideu, voz se zadržavao na svim usputnim stanicama kako bi narod pozdravljao igrače. U Šamcu je Smilja, provlačeći se kroz gomilu obožavateljki, dala Dragomiru buket cveća, a on ju je kroz kroz desetak dana našao u Donjoj Dubici, u kući sveštenika Mihaila Ristića …
… Ovim tekstom povezujemo različite sudbine u koje su bili – voljno ili ne – upleteni i Bijelić i njegove slike i pojedine porodice Beograda i njegove rodne Bosne. Imajući u vidu značaj Bijelićevog dela za našu umetnost, smatrala sam da ima smisla osvetliti njegov opus izvesnim novim, ma koliko marginalnim saznanjima, ukazati na pojedinosti i uneti manje ispravke posle četrdeset i više godina od kako je dr Smail Tihić, prilježan i ozbiljan istraživač, publikovao svoje kapitalno delo o njemu.
Irina Subotić
PROČITAJTE VIŠE NA:
https://planina-tara.com/korzo